Қазақстанда тұтынушы құқықтары бұзылса, қайда шағымдануға болады
Қазақстандықтардың 91%-ы өздерінің тұтынушылық құқықтары заңмен қорғалғанына сенімді. Алайда іс жүзінде олардың жартысынан астамының құқығы бұзылған және тек үштен бірі ғана әділдікке қол жеткізе алған, – деп хабарлайды KazTaspa.kz Energyprom.kz-ке сілтеме жасап.
Портал сарапшыларының айтуынша, Қазақстанда тұтынушылардың құқықтары туралы ақпараттану деңгейі жоғары.
«Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетінің 2024 жылғы зерттеуіне сәйкес, сауалнамаға қатысқандардың 9/10 қолданыстағы заңнама туралы білетінін айтты. Алайда, 55%-ы құқықтарының бұзылғанын мойындаса, тек 33%-ы ғана оң нәтижеге қол жеткізген»,
Тұтынушылық құқықтар туралы ең көп білетін өңірлер – Қостанай, Қызылорда және Батыс Қазақстан облыстары (95%). Ең аз ақпараттанған өңір – Шығыс Қазақстан облысы (87%).
Қазақстандықтар жиі атайтын тұтынушылық құқықтар (ТОП-5):
– Сапалы тауарлар мен қызметтерге құқық (31%)
– Зиянды өтеу құқығы (30%)
– Моральдық зиян үшін өтемақы (12%)
– Қауіпсіздік, ақпаратқа қол жеткізу және тұтынушылардың бірігу құқығы (әрқайсысы – 5%)
Алайда заңды білу – оны қолдану кепілі емес.
Тұтынушы құқықтарының бұзылуы: нақты жағдай
74% тұрғын елдегі тұтынушы құқықтарының сақталу жағдайын «жаман емес» деп бағаласа, тек 5%-ы толық көңілі қалғанын айтқан.
Ең риза тұтынушылар – Түркістан және Абай облыстарында.
Ең көп шағым – Ақмола облысында, Шымкент қаласы мен Атырау облысында тіркелген.
«Респонденттердің 74%-ы мемлекет тұтынушы құқықтарын қорғау саласын жақсырақ реттей бастады деп есептейді. Бірақ сонымен қатар, 53% азаматтар құқықтық сауаттылықты арттыру қажет емес деп санайды»,
Басты білім көзі – интернет (52%), одан кейін блогтар, әлеуметтік желілер мен онлайн платформалар (21%). Тағы 13% – достары мен туыстарынан біледі.
Айыппұлдар артуда
2025 жылдың қаңтар–мамыр айларында Қазақстанда тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласында 510 әкімшілік құқық бұзушылық тіркелген – бұл былтырғыға қарағанда 12%-ға көп.
Айыппұл салынған тұлғалар саны 60-тан 211-ге дейін өскен
Жалпы айыппұл сомасы – 7,7 млн теңге (екі есе артқан)
Өндірілген сома – 4,7 млн теңге (үш есе өскен)
Сарапшылардың пікірінше, қазақстандықтар құқықтарын біледі, бірақ көбісі оларды қорғауға дайын емес. Заң бар – ол жұмыс істейді. Алайда құқығын талап еткен адам ғана қорғалады. Құқығыңды білу аз – оны қолдану қажет.
Қазақстандық тұтынушыларға арналған 5 практикалық кеңес
Құқықтарыңызды зерттеңіз – неғұрлым көп білсеңіз, даулы жағдайларда қорғану оңайырақ. Ресми және сенімді ақпарат көздерін пайдаланыңыз.
Барлығын құжаттаңыз – түбіртектерді, шарттарды, хат алмасуды сақтаңыз. Бұл шағым жасағанда пайдалы.
Мемлекеттік органдарға жүгініңіз – құқықтарыңыз бұзылса, Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетіне, прокуратураға немесе басқа да жауапты мекемелерге шағым жасаудан тартынбаңыз.
Интернет пен әлеуметтік желілерді қолданыңыз – онлайн платформаларда кеңес алып, пікір бөлісіп, басқа тұтынушыларды да ескерте аласыз.
Құқықтық сауаттылықты арттырыңыз – тегін семинарларға, вебинарларға қатысыңыз, заңнамалардағы өзгерістерден хабардар болыңыз.
Тұтынушы ретінде қайда шағымдануға болады:
1. Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігі Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті
Шағым беру тәсілдері:
egov.kz порталы арқылы («Азаматтардың өтініштері» бөлімі)
eGov Mobile мобильді қосымшасы
Министрліктің ресми сайты: mti.gov.kz
Өңірлік бөлімшелерге жеке бару арқылы
2. 1439 call-орталығы (ұялы телефоннан тегін)
Қысқа нөмір – тұтынушылардың құқықтары бойынша кеңес беру және шағым қабылдау үшін.
3. e-Otinish – Электрондық өтініштер платформасы
4. Қоғамдық ұйымдар:
«Қазақстан тұтынушылар құқықтарын қорғау одағы»
«Қазақстан тұтынушылар құқықтарын қорғау қауымдастығы»
(Көп жағдайда тегін кеңес беріп, сотқа дейінгі көмек көрсетеді)
5. Сот
Егер мемлекеттік органдар немесе қоғамдық ұйымдар көмектесе алмаса, сотқа жүгінуге болады. Көп жағдайда мемлекеттік баж алынбайды.
